LINK: Rudolf Schock sings in Nelson mass by J. Haydn 1953 !
Rudolf Schock schrijft - of beter: zingt - muziekgeschiedenis: Naast Bach domineren immers Händel, Gluck en Mozart de 18e eeuw. Staan in de 19e eeuw achtereenvolgens Beethoven (Weense 'Klassik'), Schubert & Schumann ('Romantik'), Verdi & Wagner (opera) centraal en dienen in de vroege 20ste eeuw Puccini, (R.) Strauss en Berg zich aan.
De Oostenrijkse componist Franz Joseph Haydn is muzikaal een belangrijke schakel tussen de 18e en 19e eeuw. De 18e eeuwse Händel inspireerde Haydn (oratoria, opera) en Haydn had weer invloed op de 19e eeuwse Beethoven (symfonieën en diens symfonische 'Missa Solemnis).
Rudolf Schock zong de tenorpartijen in Haydn's 'Nelsonmis' (plaatopname: Wenen 1953) en in het oratorium 'Die Jahreszeiten' (uitvoeringen: Berlijn 1947 & Münster 1960). Ook behoorden een paar liederen van Haydn tot Schock's liedprogramma's.
Franz Joseph Haydn (1732-1809)
Hij componeerde en dirigeerde. Viel als mens niet buitengewoon op, maar des te meer als kunstenaar. Was in artistieke staatsdienst van de Hongaarse Prins Nicolaas II Esterhazy en als zodanig zeer productief in Wenen en Eisenstadt (aan de Hongaarse grens) en reisde twee keer naar Engeland om concerten te geven en een flinke dosis muziek van de door hem bewonderde Händel tot zich te nemen.
Hij schreef oratoria (o.a.'Die Schöpfung/De Schepping'), 24 opera's en 14 missen, maar excelleerde vooral in instrumentale composities.
Met Haydn begint dan ook de geschiedenis én zegetocht van het 'strijkkwartet'. Door Haydn (hij schreef er meer dan honderd!) winnen 'symfonieën' aan diepgang. Van Haydn is bovendien 'Die Jahreszeiten/De Jaargetijden' , het allereerste wereldlijke oratorium.
De 'Nelsonmis' of 'Missa in angustiis'
ging op 23.9.1798 in première en is Haydn's elfde mis. Hij draagt haar op aan Prinses Maria Josepha Esterhazy, de vrouw van zijn broodheer.
De aanduiding 'Nelson' is verwarrend. Ze werd waarschijnlijk kort na het begin van de 19e eeuw aan deze mis van Haydn gehangen, omdat Horatio Nelson, de Britse admiraal en oorlogsheld kort na de eerste uitvoering een concert van Joseph Haydn wenste te bezoeken en Haydn zijn vreugde hierover niet 'low profile' hield.
Een andere naam van de mis is 'Missa in angustiis', wat 'Mis voor bange dagen' betekent. Die naam komt weliswaar van Haydn, maar moet zijn bedoeld als een titel voor privé-gebruik, een werktitel dus. Deze "bange dagen", waarvoor de mis als "Oostenrijk-Hongaarse hoop" moest dienen, sloegen - en weer waarschijnlijk - op de heftige oorlogshandelingen van rond de toenmalige eeuwwisseling: Frankrijk onder aanvoering van Nap0leon Bonaparte veroveringsgezind in de slag met een coalitie van Rusland, Groot Brittannië en Oostenrijk/Hongarije.
Over de structuur van de mis:
Logisch voor een mis is de hoofdindeling: 'Kyrie (aanspreektitel: Heer)', 'Gloria (Eer aan de Heer)', 'Credo (Ik geloof in de Heer)', 'Sanctus (Heilig is de Heer)', 'Benedictus (Gezegende)' en 'Agnus Dei (Lam Gods)'.
Origineel en dus vernieuwend is echter, dat Haydn de stemmen van het koor en de solisten instrumentaal 'meeneemt' in het totaal of - anders gezegd - dat Haydn in zijn mis het verschil tussen enerzijds pauk, trompetten, strijkers en anderzijds menselijke stemmen opheft. Je hoort geen aparte aria's meer, vrijwel geen gescheiden soli, tutti en koren. Het geheel is onderworpen aan een symfonische = tezamen klinkende orchestratie. Daarom noemt men zo'n mis wel 'symfonische' mis.
Over de afzonderlijke delen:
- Het 'Kyrie' is vol dreiging en klinkt in mineur.
- Het 'Gloria' is in majeur: 2 delen allegro, 3e deel adagio ('Qui tollis: Gij die de zonden wegneemt'):
- Het 'Credo' vertelt het verhaal van Jezus ('Et incarnatus est: door de Heilige Geest mens geworden' en 'Et resurrexit: Hij is herrezen'):
- Het 'Sanctus' begint met een 'messa di voce' (het laten aanzwellen en afnemen van een toon, die op gelijke hoogte blijft)
- Het 'Benedictus' eindigt met een 'Hosanna':
- Het 'Agnus Dei' eindigt met: 'Dona Nobis Pacem: Geef ons de vrede'):
Rudolf Schock zingt in Haydn's 'Missa in angustiis'
op een LP, die in de 2e helft van 1953 werd uitgebracht door de 'Club Français Du Disque', muziekafdeling van de prestigieuze 'Club Français Du Livre'.
(In Nederland gebeurde hetzelfde: je had eerst 'Boek en Plaat', dat later 'Boekenclub ECI' ging heten. Recent is ECI failliet verklaard. Gesneuveld in een kansloos gevecht tegen de concurrentie op internet).
Howard Chandler Robbins Landon & Jonathan Sternberg
 |
| H.C. Robbins Landon |
De opnamen voor o.a. deze LP kwamen tot stand in Wenen dankzij een nauwe samenwerking tussen Haydn/Mozart-specialist H.C. Robbins Landon (1926-2009) en dirigent Jonathan Sternberg (1919-2018). Robbins Landon was in zijn geboortestad Boston (VS) de grote steunpilaar van de al in 1815 opgerichte 'Haydn Society'. Na de oorlog was hij beroepshalve twee jaar in Wenen en kwam daar graag terug om o.a. de uit het zicht geraakte Joseph Haydn te promoten. Dat bracht hem in contact met de succesvolle dirigent Jonathan Sternberg.
 |
| Jonathan Sternberg (Foto: Jenny Faugerat) |
Sternberg, die in Canada geboren was, groeide op in de VS, dirigeerde vanaf 1941 in NewYork en Sjanghai en vertrok in 1947 naar Wenen. Van hieruit liet hij Europa kennis maken met moderne Amerikaanse componisten als Bernstein, Menotti en Ives. Daarnaast gold hij als een voortreffelijk dirigent van Europese grootheden als Mozart, Bach, Schubert, Händel en Haydn. Opmerkelijk en onduidelijk is, waarom deze in 2018 op 98-jarige leeftijd gestorven dirigent tegenwoordig slechts in een kleinere kring van muziekliefhebbers bekendheid geniet.
Robbins Landon haalde Sternberg over samen met hem op zoek te gaan naar nog weinig uitgevoerde composities van Haydn en Mozart (de opera 'Idomeneo'!) en die op de plaat te zetten. Dit project startte in 1949 en duurde tot 1954. In 1953 ging de kersverse 'Club Français du Disque' in Europa gretig op zoek naar belangwekkende jazz-documenten en opnamen uit het klassieke repertoire met de bedoeling, die in productie te brengen. Zo kwam het tot de LP met Haydn's 'Missa in angustiis', waarvan de opnamen in het eerste semester van 1953 (of al in 1952?) moeten hebben plaatsgevonden.
NB: In het begin van het Haydn/Mozart-project nam Sternberg al in 1949 een 'Missa in angustiius' op met Lisa Della Casa, Elisabeth Höngen, Horst Taubmann en George London. Die uitvoering werd door het label 'NIxa' eveneens op LP uitgebracht.
Een internationaal projectteam:
Een Amerikaanse Haydn-kenner gaf de aanzet tot de opname (H.C. Robbins Landon).
Een Canadees-Amerkaanse dirigent dirigeerde (Jonathan Sternberg).
Van het solistenkwartet waren de twee dames Amerikaans (Teresa Stich-Randall en Mona Paulee), de twee heren Duits (Gottlob Frick en Rudolf Schock).
Koor en orkest waren Oostenrijks (Wiener Akademie Kirchenchor en Orchester der Wiener Staatsoper).
Een platenclub uit Parijs gaf de opname uit.
Over Teresa Stich-Randall (1927-2007), sopraan
(Link naar Teresa Stich-Randall-Wikipedia/NL)
Er was ooit een tijd, waarin veel Europeanen hun geluk zochten in de VS. De opname van Haydn's mis bewijst, dat dit omgekeerd ook voorkwam.
Teresa Stich-Randall was een Amerikaanse sopraan, die in de jaren vijftig de VS voor Europa verruilde. Ze had een grote carrière in Wenen en Salzburg als opera- en concertzangeres. Glansrollen waren: Violetta Valéry en Gilda ('La Traviata' en 'Rigoletto' - Verdi), Antonia ('Contes d'Hoffmann' - Offenbach) en - vooral - Mozart's heldinnen (Pamina, gravin Almaviva, Fiordiligi en Konstanze). De concert-zangeres Stich-Randall werd beroemd met (nog eens) Mozart en Haydn, Telemann en Bach.
Rudolf Schock is op CD haar partner in twee Mozart-opera's: 'Die Entführung aus dem Serail' en 'Die Zauberflöte'. In beide gevallen gaat het om integrale radio-uitvoeringen.
Over Mona Paulee (1911-1995), mezzo-sopraan
(Link naar Mona Paulee/English)
Ook Mona Paulee reisde in de zomer van 1952 naar Wenen. Maar zij 'deed' slechts Europa (incl. Nederland) en vertrok daarna weer naar de USA (daarom is het denkbaar, dat de 'Missa in angustiis' al in 1952 werd opgenomen). De theaterloopbaan van deze temperamentvolle zangeres voltrok zich, wat opera betreft, op het toneel van de Metropolitan-Opera (ze zong o.a. onder Thomas Beecham en Erich Leinsdorf). Haar andere specialiteit, de musical, kwam hoofdzakelijk tot uiting op de plaat (songs van Romberg, Friml, Porter, Gershwin enz.) en tijdens zaaloptredens. Wel speelde zij een hoofdrol op Broadway in de première van Frank Loesser's 'The Most Happy Fella' (vastgelegd op Sony-DVD).
Wat waren de de reacties en hoe verging het de LP van de 'Club Français Du Disque' verder?
Op de mooie Zwitserse site 'Mon Musée Musical' (www.renegagneau.ch) memoreert René Gagneau bij zijn link naar Jonathan Sternberg, dat in januari 1954 Igor B. Maslowski van 'Gramophone' Sternberg's "schitterende opname" uit 1953 verkiest boven die van 1949 (zie hierboven): "the new recording sounds subtler (subtieler, verfijnder), less triumphant (minder triomfantelijk), more sacred (vergeestelijkter) than the Nixa one...".
In de halve eeuw daarna leek de plaat spoorloos verdwenen. Tot enige jaren geleden een Schock-liefhebber mij met een CD-copie van de oude LP verraste.
Anno 2020 is de opname verkrijgbaar op:
1) YouTube (zie de link bovenaan)
2) 'iTunes'
3) CD bij de Engelse (!) platenclub 'Classical Recordings Quarterly Editions' (http://crq.org.uk/)
Tegen betaling van een contributie is de CD sinds 2013 te koop voor een kleine £ 9.- onder nr. CRQ CD029.
De Britten zijn enthousiast over de opname:
"The second of Jonathan Sternberg's formidable recordings of the Haydn 'Nelson' Mass, featuring an excellent solo quartet and magnificient conducting in a revised edition by H.C. Robbins Landon...".
Wat de uitvoering betreft:
Jonathan Sternberg laat koor en orkest vol overgave zingen en spelen. Teresa Stich-Randall produceert in het duistere 'Kyrie' haar klanken technisch perfect, koel en onaangedaan, zoals de kanonnen in Europa destijds onbewogen vuur spuwden en verderf zaaiden. Geheel anders klinkt Stich-Randall in het 'Et incarnatus est' uit het 'Credo'. Nu ademt haar voordracht één en al warmte en bewogenheid.
Gottlob Frick predikt met de overtuigingskracht van zijn diepe, sonore bas het vertrouwen op God, die in Jezus de zonden van de mensheid wegneemt ('Qui tollis').
Rudolf Schock en Mona Paulee hebben relatief minder te zingen, maar bij Rudolf Schock spat de emotie er vanaf (laatste deel van het 'Gloria') en Mona Paulee "spreekt een taal, die van hart tot hart gaat" (volgens de Amerikaanse pers). Paulee's voordracht is in dit repertoire tamelijk bijzonder en refereert ongetwijfeld aan de zangcultuur van het Amerikaanse muziektheater. Maar ik sluit mij - dit keer - graag aan bij de Amerikanen: Mona Paulee's frisse stemgeluid klinkt indringend door de vriendelijkheid en hartelijkheid ervan.
Krijn de Lege, 10.2.2014/update: 21.12.2015/28.1.2020
Robbins Landon haalde Sternberg over samen met hem op zoek te gaan naar nog weinig uitgevoerde composities van Haydn en Mozart (de opera 'Idomeneo'!) en die op de plaat te zetten. Dit project startte in 1949 en duurde tot 1954. In 1953 ging de kersverse 'Club Français du Disque' in Europa gretig op zoek naar belangwekkende jazz-documenten en opnamen uit het klassieke repertoire met de bedoeling, die in productie te brengen. Zo kwam het tot de LP met Haydn's 'Missa in angustiis', waarvan de opnamen in het eerste semester van 1953 (of al in 1952?) moeten hebben plaatsgevonden.
NB: In het begin van het Haydn/Mozart-project nam Sternberg al in 1949 een 'Missa in angustiius' op met Lisa Della Casa, Elisabeth Höngen, Horst Taubmann en George London. Die uitvoering werd door het label 'NIxa' eveneens op LP uitgebracht.
Een internationaal projectteam:
Een Amerikaanse Haydn-kenner gaf de aanzet tot de opname (H.C. Robbins Landon).
Een Canadees-Amerkaanse dirigent dirigeerde (Jonathan Sternberg).
Van het solistenkwartet waren de twee dames Amerikaans (Teresa Stich-Randall en Mona Paulee), de twee heren Duits (Gottlob Frick en Rudolf Schock).
Koor en orkest waren Oostenrijks (Wiener Akademie Kirchenchor en Orchester der Wiener Staatsoper).
Een platenclub uit Parijs gaf de opname uit.
Over Teresa Stich-Randall (1927-2007), sopraan
(Link naar Teresa Stich-Randall-Wikipedia/NL)
Er was ooit een tijd, waarin veel Europeanen hun geluk zochten in de VS. De opname van Haydn's mis bewijst, dat dit omgekeerd ook voorkwam.
Teresa Stich-Randall was een Amerikaanse sopraan, die in de jaren vijftig de VS voor Europa verruilde. Ze had een grote carrière in Wenen en Salzburg als opera- en concertzangeres. Glansrollen waren: Violetta Valéry en Gilda ('La Traviata' en 'Rigoletto' - Verdi), Antonia ('Contes d'Hoffmann' - Offenbach) en - vooral - Mozart's heldinnen (Pamina, gravin Almaviva, Fiordiligi en Konstanze). De concert-zangeres Stich-Randall werd beroemd met (nog eens) Mozart en Haydn, Telemann en Bach.
Rudolf Schock is op CD haar partner in twee Mozart-opera's: 'Die Entführung aus dem Serail' en 'Die Zauberflöte'. In beide gevallen gaat het om integrale radio-uitvoeringen.
Over Mona Paulee (1911-1995), mezzo-sopraan
(Link naar Mona Paulee/English)
Ook Mona Paulee reisde in de zomer van 1952 naar Wenen. Maar zij 'deed' slechts Europa (incl. Nederland) en vertrok daarna weer naar de USA (daarom is het denkbaar, dat de 'Missa in angustiis' al in 1952 werd opgenomen). De theaterloopbaan van deze temperamentvolle zangeres voltrok zich, wat opera betreft, op het toneel van de Metropolitan-Opera (ze zong o.a. onder Thomas Beecham en Erich Leinsdorf). Haar andere specialiteit, de musical, kwam hoofdzakelijk tot uiting op de plaat (songs van Romberg, Friml, Porter, Gershwin enz.) en tijdens zaaloptredens. Wel speelde zij een hoofdrol op Broadway in de première van Frank Loesser's 'The Most Happy Fella' (vastgelegd op Sony-DVD).
Wat waren de de reacties en hoe verging het de LP van de 'Club Français Du Disque' verder?
Op de mooie Zwitserse site 'Mon Musée Musical' (www.renegagneau.ch) memoreert René Gagneau bij zijn link naar Jonathan Sternberg, dat in januari 1954 Igor B. Maslowski van 'Gramophone' Sternberg's "schitterende opname" uit 1953 verkiest boven die van 1949 (zie hierboven): "the new recording sounds subtler (subtieler, verfijnder), less triumphant (minder triomfantelijk), more sacred (vergeestelijkter) than the Nixa one...".
In de halve eeuw daarna leek de plaat spoorloos verdwenen. Tot enige jaren geleden een Schock-liefhebber mij met een CD-copie van de oude LP verraste.
 |
| LP 1953 |
Anno 2020 is de opname verkrijgbaar op:
1) YouTube (zie de link bovenaan)
2) 'iTunes'
3) CD bij de Engelse (!) platenclub 'Classical Recordings Quarterly Editions' (http://crq.org.uk/)
Tegen betaling van een contributie is de CD sinds 2013 te koop voor een kleine £ 9.- onder nr. CRQ CD029.
De Britten zijn enthousiast over de opname:
"The second of Jonathan Sternberg's formidable recordings of the Haydn 'Nelson' Mass, featuring an excellent solo quartet and magnificient conducting in a revised edition by H.C. Robbins Landon...".
Wat de uitvoering betreft:
Jonathan Sternberg laat koor en orkest vol overgave zingen en spelen. Teresa Stich-Randall produceert in het duistere 'Kyrie' haar klanken technisch perfect, koel en onaangedaan, zoals de kanonnen in Europa destijds onbewogen vuur spuwden en verderf zaaiden. Geheel anders klinkt Stich-Randall in het 'Et incarnatus est' uit het 'Credo'. Nu ademt haar voordracht één en al warmte en bewogenheid.
 |
| Gottlob Frick |
Gottlob Frick predikt met de overtuigingskracht van zijn diepe, sonore bas het vertrouwen op God, die in Jezus de zonden van de mensheid wegneemt ('Qui tollis').
Rudolf Schock en Mona Paulee hebben relatief minder te zingen, maar bij Rudolf Schock spat de emotie er vanaf (laatste deel van het 'Gloria') en Mona Paulee "spreekt een taal, die van hart tot hart gaat" (volgens de Amerikaanse pers). Paulee's voordracht is in dit repertoire tamelijk bijzonder en refereert ongetwijfeld aan de zangcultuur van het Amerikaanse muziektheater. Maar ik sluit mij - dit keer - graag aan bij de Amerikanen: Mona Paulee's frisse stemgeluid klinkt indringend door de vriendelijkheid en hartelijkheid ervan.
Krijn de Lege, 10.2.2014/update: 21.12.2015/28.1.2020
